Paluch koślawy (hallux valgus), potocznie nazywany jako haluks, jest złożoną deformacją przodostopia (przedniej części stopy). Wbrew temu, jak myśli wiele osób w schorzeniu tym nie dochodzi do narastania dodatkowej kości czy chrząstki w okolicy podstawy palucha. Schorzenie polega na odchylaniu się I kości śródstopia w kierunku przyśrodkowym (na szpotawo) co powoduje jej „wystawanie” i napinanie w tym miejscu skóry z wytworzeniem się charakterystycznego guza (tzw. buniona). Jednocześnie paluch ulega odchyleniu do boku (na koślawo).
Jest wiele przyczyn powstawania palucha koślawego m.in. czynniki genetyczne, płeć – kobiety częściej cierpią na haluksy, czynniki zewnętrzne typu urazy czy operacje, niewłaściwe obuwie, tryb życia, wiek. Wydaje się, że główną przyczyną jest niedostateczna stabilizacja torebkowo-więzadłowa, a ona często ma podłoże wrodzone. Stąd częste występowanie rodzinne, wg badań naukowych w 70% przypadków można wykazać obecność halluksów u rodziców lub dziadków.
Tak często obwiniane buty na wysokim obcasie mają oczywiście również duże znaczenie. Niewątpliwie u osób predysponowanych będą one przyspieszać powstawanie deformacji. Należy pamiętać, że u osoby predysponowanej deformacja pojawi się niezależnie od noszonego obuwia.
Do powstawania halluksów mogą się również przyczyniać:
- wady wrodzone stóp (np. płaskostopie),
- przeciążenie (otyłość, wieloletnie dźwiganie ciężarów),
- wady w budowie kolagenu (wiotkość wielostawowa),
- zaburzenia hormonalne (np. choroby tarczycy, cukrzyca),
- choroby reumatyczne,
- przebyte urazy.
W początkowej fazie zniekształcenia występuje płaskostopie poprzeczne i deformacja koślawa palucha. Później często dołączają się palce młotkowate, młoteczkowate, modzele, i wyrośla kostne
Objawy towarzyszące paluchowi koślawemu:
- ból w miejscu buniona (wystającej głowy I kości śródstopia),
- nawracające zapalenia tkanek miękkich w obrębie buniona,
- piekące bóle promieniujące do palucha w wyniku podrażnienia nerwu w okolicy buniona,
- bóle związane z płaskostopiem poprzecznym (tzw. metatarsalgia),
- bóle związane z obecnością palców młotkowatych.
Paluch koślawy – Jak rozpoznać?
Rozpoznanie haluksa jest stosunkowo proste, można zauważyć nieprawidłowe ustawienie I kości śródstopia i palucha. Z badań obrazowych wystarczy prześwietlenie RTG, ważne aby było wykonane w obciążeniu tzn. na stojąco. Tylko na takim prześwietleniu można w pełni ocenić stopień deformacji.
Nieoperacyjne metody leczenia palucha koślawego są ograniczone. Nie ma możliwości wyleczenia halluxa w sposób zachowawczy. Można jedynie starać się spowolnić postęp i zmniejszyć objawy.
Leczenie haluksów nieoperacyjne polega na noszeniu wkładek ortopedycznych podpierających sklepienie stopy, redukcji masy ciała, ćwiczeniach wzmacniające mięśnie wewnętrzne stopy i mięśnie goleni, zdiagnozowaniu i ewentualnym leczeniu chorób ogólnoustrojowych. Przeciwbólowo stosujemy: fizykoterapię i farmakoterapię.
- farmakoterapia – leki poprawiające funkcjonowanie nerwów, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne podawane w formie ogólnej (tabletki, czopki, iniekcje domięśniowe) lub miejscowo w postaci maści, żelów oraz iniekcji miejscowych;
- rehabilitacja – kinezyterapia, fizykoterapia przeciwbólowa i przeciwzapalna, elektrostymulacja nerwu, fala uderzeniowa itp.
W bardziej zaawansowanych deformacjach koniecznie jest leczenie operacyjne.
Operacja haluksów: opis zabiegu
Leczenie operacyjne haluksów ma na celu odtworzenie biomechanicznej funkcji przedstopia, zmniejszenie dolegliwości bólowych, spowolnienie ponownego narastania zniekształcenia i poprawę wyglądu stopy (efekt kosmetyczny). W praktyce klinicznej wykorzystuje się ponad 100 różnych typów operacyjnych zabiegów na haluksy. Tak wielka różnorodność metod operacyjnych, stosowanych do rozwiązania tego samego problemu, wynika ze złożoności deformacji i jej różnych form u poszczególnych Pacjentów. Nie istnieje jedna, doskonała, optymalna metoda operacyjna. Każdy Pacjent musi być kwalifikowany do zabiegu indywidualnie, aby dobrać najwłaściwszy dla niego typ operacji.
Operacja haluksa na tkankach miękkich (bez przecięcia kości) – jest zarezerwowana dla deformacji w początkowej fazie o niewielkim nasileniu. Zabieg wykonuje się w polu niedokrwionym, uzyskanym przez założenie opaski uciskowej na udo. Zabieg polega na odsłonięciu pierwszej kości śródstopia oraz stawu śródstopno-palcowego pierwszego. Dalszy koniec pierwszej kości śródstopia oczyszczamy z osteofitów i wyrośli kostnych nadając mu pożądany kształt. Następnie wykonujemy plastykę torebki bocznej pierwszego stawu śródstopno-palcowego korygując ustawienie palca. Po zabiegu odciążamy przodostopie stosując ortezę (but na haluxy) przez 4 tyg. Chodzenie na palcach lub wysokich obcasach jest dopuszczalne po 7 – 8 tyg. Ćwiczenia w odciążeniu rozpoczynamy od 2-3 doby po zabiegu.
Usztywnienie stawu klinowo-śródstopnego -operacja Lapidusa. Jest to operacja palucha koślawego w przypadku „miękkiej” stopy. Podobnie jak w przypadku operacji na tkankach miękkich, zabieg wykonujemy w polu niedokrwionym, uzyskanym przez założenie opaski uciskowej na udo. Zabieg polega na odsłonięciu pierwszej kości śródstopia, stawu klinowo śródstopnego pierwszego oraz stawu śródstopno-palcowego pierwszego. Dalszy koniec pierwszej kości śródstopia oczyszczamy z osteofitów i wyrośli kostnych nadając mu pożądany kształt. Wykonujemy plastykę torebki bocznej stawu śródstopno-palcowego pierwszego korygując ustawienie palca. Następnie przeprowadzamy osteotomię korekcyjną pierwszego promienia stopy na wysokości stawu klinowo śródstopnego pierwszego (wycinamy staw). Utrzymanie korekcji uzyskujemy przez założenie metalowej płytki. Miejsce osteotomii dodatkowo uzupełniamy przeszczepem kości własnej pobranej z dalszego końca kości podczas usuwania wyrośli kostnych. W ranie pooperacyjnej pozostają sączki na jedną dobę. Szwy skórne z rany pooperacyjnej usuwamy około 14-tej doby po zabiegu. Rehabilitację rozpoczynamy od 3-4 doby po operacji. Odciążamy przodostopie stosując ortezę (but na haluksy) przez 6 - 12 tyg. Chodzenie na palcach lub wysokich obcasach jest dopuszczalne po 12 tyg. Na stałe stosujemy wkładki ortopedyczne. U większości Pacjentów nie jest konieczne usunięcie materiału zespalającego.
W zależności od nasilenia deformacji wykonujemy różne typy osteotomi (przecięcia kości) –
Osteotomia typu scarf– po wykonaniu plastyki tkanek miękkich, chirurg dokonuje przecięcia I kości śródstopia w kształcie litery „Z” (patrząc od boku), następnie przesuwając odpowiednio oba fragmenty kostne, tak aby nadać prawidłowy kształt stopie, zespala je za pomocą śruby tytanowej.
Osteotomia typu chevron – w tej metodzie I kość śródstopia przecinamy wykonując dwa cięcia w kształcie litery V w okolicy głowy I kości śródstopia. Następnie przesuwamy odłamy i stabilizujemy je względem siebie śrubami tytanowymi.
Operacja polega na odsłonięciu pierwszej kości śródstopia oraz stawu śródstopno-palcowego pierwszego. Dalszy koniec pierwszej kości śródstopia oczyszczamy z osteofitów i wyrośli kostnych nadając mu pożądany kształt. Wykonujemy osteotomię pierwszej kości śródstopia (typu chovron lub scarf) w jej dalszej części umożliwiającej korekcję zniekształcenia i odtworzenie sklepienia poprzecznego stopy. Uzyskaną korekcję stabilizujemy jedną lub dwoma śrubami. Wykonujemy plastykę torebki bocznej stawu śródstopno-palcowego pierwszego, korygując ustawienie palca. Szwy skórne z rany pooperacyjnej usuwamy około 14-tej doby po zabiegu. Rehabilitację rozpoczynamy od 3-4 doby po operacji. Odciążamy przodostopie stosując ortezę (but na haluksy) przez 6 - 12 tyg. Chodzenie na palcach lub wysokich obcasach jest dopuszczalne po 12 tyg. Na stałe stosujemy wkładki ortopedyczne. U większości Pacjentów nie jest konieczne usunięcie materiału zespalającego.
Wykonanie samej operacji na haluksach nie gwarantuje ustąpienia dotychczasowych dolegliwości. Ostateczny efekt leczenia jest ściśle powiązany z przestrzeganiem zaleceń lekarskich i wykonaniem pełnego cyklu zabiegów rehabilitacyjnych, indywidualnie dostosowanych dla każdego pacjenta.
Usuwanie haluksów: skutki uboczne i powikłania
Przeprowadzenie każdej interwencji lekarskiej może wiązać się z wystąpieniem skutków ubocznych lub działań niepożądanych. Po zabiegu może dojść do wzrostu temperatury ciała, do podwyższenia temperatury operowanego stawu, zaczerwienienia skóry stawu i okolicy rany pooperacyjnej oraz rozejścia się rany, co wiążę się z przedłużeniem gojenia. Mogą wystąpić krwiaki, (zasinienia skóry z miejscową bolesnością) w okolicy rany pooperacyjnej. Przez kilka tygodni po zabiegu występują dolegliwości bólowe, w tym najsilniejsze przez 2-3 dni po operacji oraz po rozpoczęciu rehabilitacji. W okolicy rany pooperacyjnej może wystąpić zaburzenie czucia skórnego.
Najczęściej spotykanym powikłaniem po operacji haluksów jest, utrzymujący się przez kilka tygodni, obrzęk stawu utrudniający rehabilitację. Kolejnym powikłaniem, pod względem częstości występowania, jest obrzęk całej kończyny. Dolegliwość ta związana jest z zastojem w krążeniu żylnym oraz limfatycznym, co może prowadzić do wystąpienia zapalenia żył z ich zakrzepicą, wymagającego wielotygodniowego leczenia i ograniczającego efekty rehabilitacji. Niekiedy dochodzi do wytworzenia grubej blizny w miejscu wykonanych cięć chirurgicznych. Mogą się pojawiać w tej okolicy dolegliwości bólowe i zaburzenia czucia z przeczulicą skóry włącznie. Bardzo rzadkim powikłaniem jest niezaplanowane złamanie kości bądź złamanie wszczepów w trakcie zabiegu. Bardzo sporadycznie może dojść do uszkodzenia naczyń lub nerwów operowanej kończyny oraz zakażenia rany pooperacyjnej.
Do tzw. powikłań późnych, należy powstanie zmian bliznowatych w obrębie rany pooperacyjnej z przeczulicą skóry i bólem. Dolegliwościom tym może towarzyszyć ograniczenie ruchomości stawu śródstopno-palcowego palucha. W przypadku operacji wymagających przecięcia kości może dojść do braku zrostu, destabilizacji uzyskanej korekcji i konieczności wykonania kolejnej operacji.
Po każdym typie zabiegu na haluksy rekonstrukcyjnego może występować tendencja do nawrotu zniekształcenia. Tempo tego procesu, w dużej mierze, uzależnione jest od przestrzegania zaleceń lekarskich i rehabilitacyjnych.
Postępowanie fizjoterapeutyczne we wczesnym okresie pooperacyjnym uwzględnia stosowanie fizykoterapii (zimne okłady) i odciążenie kończyn dolnych poprzez chód o kulach łokciowych. We wczesnym okresie pooperacyjnym oraz w okresach późniejszych można stosować zabiegi fizykalne, których celem jest przede wszystkim łagodzenie bólu i innych objawów zapalenia oraz przyspieszanie procesów regeneracji uszkodzonych tkanek. Do zabiegów tych zalicza się: zimnolecznictwo, laseroterapię i pola magnetyczne małej częstotliwości. Jednak należy pamiętać, że w chirurgicznym leczeniu palucha koślawego stosuje się implanty. Są to na ogół implanty tytanowe, choć zdarzają się również implanty stalowe. W związku z tym, dobierając zabiegi fizykalne aplikowane w obrębie stopy, należy je każdorazowo konsultować z lekarzem celem wykluczenia przeciwwskazań. Całkowicie bezpiecznie natomiast można u chorych stosować elektroterapię przeciwbólową oraz poprawiającą ukrwienie stopy aplikowaną w obrębie podudzia na przebiegu nerwów unerwiających stopę, w szczególności w obrębie nerwu strzałkowego. W tym celu wykorzystuje się TENS.
*ceny nie zawierają kosztów implantów
| Operacja palucha koślawego / halluksa* | od 9000 pln |
| Operacja obu stóp w trakcie jednej operacji* | od 13000 pln |
| Konsultacja | 280 pln |
| *ceny nie zawierają kosztów implantów |
